Gujarat : ગુજરાતના વૈજ્ઞાનિકોએ એક અનોખું અને ખાસ ઉપકરણ બનાવ્યું છે જે દૂરના ગામડાઓમાં સ્વચ્છ પીવાના પાણીની સમસ્યાને હલ કરી શકે છે. એમ.એમ. યુનિવર્સિટી ઓફ બરોડા, ગુજરાત ટેકનોલોજીકલ યુનિવર્સિટી અને નેશનલ ફોરેન્સિક સાયન્સ યુનિવર્સિટીના સંશોધકોએ સંયુક્ત રીતે એક પોર્ટેબલ ઉપકરણ બનાવ્યું છે જે સૌર ઉર્જા પર કામ કરે છે અને પાણીને સંપૂર્ણપણે શુદ્ધ કરે છે. આ ઉપકરણ માત્ર બેક્ટેરિયા અને વાયરસને જ દૂર કરતું નથી, પરંતુ રાસાયણિક અશુદ્ધિઓને પણ સાફ કરે છે. તે વીજળી વિનાના વિસ્તારો માટે ટકાઉ અને પર્યાવરણને અનુકૂળ ઉકેલ છે. ચાલો જાણીએ કે આ ઉપકરણ કેવી રીતે કાર્ય કરે છે.
સૌર ઉર્જાથી ચાલતી પાણી શુદ્ધિકરણ પ્રણાલી કેવી રીતે કાર્ય કરે છે?
પાણીને શુદ્ધ કરવાના પ્રયાસો પ્રાચીન કાળથી ચાલી રહ્યા છે. પહેલા લોકો પાણી ઉકાળતા હતા અથવા રેતીથી પાણી ફિલ્ટર કરતા હતા. પરંતુ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં પાણી સાફ કરવામાં સૌર ટેકનોલોજી એટલે કે સૂર્યપ્રકાશનો વધુ ઉપયોગ થવા લાગ્યો છે. આમાં ત્રણ મુખ્ય પદ્ધતિઓ છે.
પહેલી પદ્ધતિ સોલાર સ્ટિલ છે. આમાં, સૂર્યની ગરમીથી પાણીને વરાળમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવે છે, પછી તે વરાળને ઠંડુ કરવામાં આવે છે અને સ્વચ્છ પાણી એકત્રિત કરવામાં આવે છે.
બીજી પદ્ધતિ સોલાર ડિસઇન્ફેક્શન (SODIS) છે. આમાં, સૂર્યના યુવી કિરણો પાણીમાં રહેલા હાનિકારક બેક્ટેરિયા અને વાયરસને મારી નાખે છે. આ બંને પદ્ધતિઓ ખૂબ જ સસ્તી, સરળ અને પ્રકૃતિ માટે સારી છે.
ત્રીજી પદ્ધતિમાં, બે મુખ્ય તકનીકોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, સૌર ઉર્જા અને નેનો ટેકનોલોજી. સૌ પ્રથમ, ઉપકરણમાં સ્થાપિત સૌર પેનલ સૂર્યપ્રકાશમાંથી ઊર્જા લે છે અને સમગ્ર સિસ્ટમ સમાન ઊર્જા પર ચાલે છે. આ પછી, પાણી એક ખાસ ફિલ્ટરમાંથી પસાર થાય છે જેમાં નેનો-મટીરિયલ્સ એટલે કે ખૂબ જ નાના કણો સ્થાપિત થાય છે. આ નેનોપાર્ટિકલ્સ પાણીમાંથી બેક્ટેરિયા, વાયરસ, ધૂળ, જંતુઓ, રસાયણો અને ઝેરી પદાર્થોને અલગ કરે છે. જેના કારણે બહાર નીકળતું પાણી સંપૂર્ણપણે સ્વચ્છ અને પીવાલાયક બને છે.
ગુજરાતમાં ખાસ બનાવવામાં આવેલી આ સૌર ઉર્જાથી ચાલતી પાણી શુદ્ધિકરણ પ્રણાલી શા માટે છે?
એમ.એસ. યુનિવર્સિટી ઓફ બરોડાના એસોસિએટ પ્રોફેસર ડૉ. સંજીવ કુમારે જણાવ્યું હતું કે આ પોર્ટેબલ ફિલ્ટર બાળકોની શાળાઓમાં, દૂરના વિસ્તારોમાં રહેતા લોકો માટે અને સૈનિકો માટે પણ ખૂબ ઉપયોગી થઈ શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે કોઈ સૈનિક એવી જગ્યાએ જાય છે જ્યાં ત્રણ-ચાર દિવસ સુધી વીજળી નથી, તો આ ફિલ્ટર તેને સ્વચ્છ પાણી પૂરું પાડવામાં મદદ કરશે. બરોડા યુનિવર્સિટીના અન્ય એસોસિએટ પ્રોફેસર એમ.એસ. ડૉ. વેશાલી સુતારે જણાવ્યું હતું કે તેમાં એક નાનું યુનિટ છે, જે પોલિમર કેસથી ઢંકાયેલું છે. તેની અંદર નેનો કમ્પોઝીટથી બનેલું એક ખાસ ફિલ્ટરેશન યુનિટ છે જે પાણીને સંપૂર્ણપણે સાફ કરે છે. આ ઉપકરણ સૂર્યપ્રકાશ પર ચાલે છે, અને તેમાં બેટરી પણ છે, જેથી તે રાત્રે અથવા સૂર્ય ન હોય ત્યારે પણ કામ કરે છે.
સૌર ઉર્જાથી ચાલતી પાણી શુદ્ધિકરણ પ્રણાલી શું છે?
સૌર ઉર્જાથી ચાલતી પાણી શુદ્ધિકરણ પ્રણાલી એક એવી તકનીક છે જે સૂર્યપ્રકાશનો ઉપયોગ કરીને ગંદા પાણીને સ્વચ્છ અને પીવાલાયક બનાવે છે. આ તકનીક ખાસ કરીને તે સ્થળો માટે ફાયદાકારક છે જ્યાં વીજળી નથી અને સ્વચ્છ પાણી મેળવવું મુશ્કેલ છે. આમાં, સૂર્યની ઉર્જાને બે રીતે રૂપાંતરિત કરવામાં આવે છે, કાં તો ગરમીના સ્વરૂપમાં અથવા વીજળીના સ્વરૂપમાં અને પછી આ ઉર્જાની મદદથી, પાણીમાંથી ગંદકી, બેક્ટેરિયા અને ઝેરી તત્વો દૂર કરવામાં આવે છે. તેના મુખ્ય ભાગોમાં સૌર પેનલ, ફિલ્ટર, ટાંકી અને પાણી ગરમ કરવાની સિસ્ટમનો સમાવેશ થાય છે.
તેનો ઉપયોગ ક્યાં અને કેવી રીતે થાય છે?
સોલાર ઉર્જાથી ચાલતી પાણી શુદ્ધિકરણ પ્રણાલીનો ઉપયોગ મોટાભાગે દૂરના ગામડાઓ, ડુંગરાળ વિસ્તારો અને જ્યાં સ્વચ્છ પાણી સરળતાથી ઉપલબ્ધ નથી ત્યાં થાય છે. આ પદ્ધતિ સ્વચ્છ પાણી પૂરું પાડે છે અને રોગોથી પણ બચાવે છે. આનાથી દૂરથી પાણી લાવવાની મુશ્કેલી ઓછી થાય છે, ખાસ કરીને મહિલાઓ અને બાળકો માટે. ઉપરાંત, આ પદ્ધતિ પર્યાવરણ માટે સારી છે કારણ કે તેમાં વીજળીની જરૂર નથી. આ સિસ્ટમ સ્વચ્છ પાણીની અછત ઘટાડવામાં ઘણી મદદ કરી શકે છે.
સામાન્ય સૌર જળ શુદ્ધિકરણ પ્રણાલીમાં કઈ સમસ્યાઓ છે?
સૌર જળ શુદ્ધિકરણ પ્રણાલીના ઘણા ફાયદા છે, પરંતુ કેટલીક સમસ્યાઓ પણ છે. જેમ કે તે સ્થાપિત કરવા માટે ખર્ચાળ છે, તેના વિશે ઓછી માહિતી છે અને ઘણી જગ્યાએ લોકો તેના વિશે જાણતા નથી. ખરાબ હવામાનમાં તેનો ઉપયોગ પણ ઓછો થઈ શકે છે. તેમ છતાં, જો સરકાર અને સમાજના લોકો તેનો પ્રચાર કરે, લોકોને તેના વિશે માહિતી આપે અને તેને સસ્તા ભાવે ઉપલબ્ધ કરાવે, તો તે ઘણા લોકોને મદદ કરી શકે છે. આ પદ્ધતિ પાણીની અછત સામે લડવા માટે એક સસ્તી, ટકાઉ અને સલામત ઉકેલ બની શકે છે. આ રીતે, સૌર ઉર્જાથી ચાલતી જળ શુદ્ધિકરણ પ્રણાલી એક સરળ પણ ખૂબ જ અસરકારક તકનીક છે જે આપણને સ્વચ્છ પાણી આપી શકે છે. આનાથી આપણું સ્વાસ્થ્ય પણ સુધરશે અને પર્યાવરણ પણ સુરક્ષિત રહેશે. આવનારા સમયમાં, આ તકનીક પાણીની બચત અને સ્વચ્છતા વધારવામાં મોટો ફેરફાર લાવી શકે છે.