Gujarat : દિવાળી વેકેશન પૂર્ણ થતા નવસારી સહિત દક્ષિણ ગુજરાતના રત્ન કલાકારો પોતાના વતનથી પરત ફર્યા છે, પરંતુ હીરા ઉદ્યોગમાં ચાલુ મંદી એવડી ગંભીર બની ગઈ છે કે કારખાનાઓ તાત્કાલિક શરૂ ન થઈ શકવાના સંકેત મળી રહ્યા છે. સામાન્ય રીતે બાળકોની શાળાઓ ખુલતાં જ કારીગરોનું કામકાજ ગતિ પકડે છે અને હીરાની ઘંટીઓ ફરી જીવંત બની જાય છે, પરંતુ આ વર્ષે સ્થિતિ બિલકુલ વિપરીત છે. વેપારીઓ અને ઉદ્યોગસાહસિકોનું કહેવું છે કે હીરા બજારમાં માંગ ઘટી જવાને લીધે ઉત્પાદન અને પોલિશિંગનું કામ નવેમ્બરના અંત ભાગ અથવા સીધું ડિસેમ્બરના પ્રારંભ સુધી જ ફરી શરૂ થઈ શકે છે. આનો સીધો પ્રભાવ કારીગરોના રોજગાર પર પડી રહ્યો છે.
વૈશ્વિક બજારમાં પોલિશ્ડ ડાયમંડની માંગમાં ઘટાડો, આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારમાં ચાલતી અનિશ્ચિતતા, મધ્ય પૂર્વ યુદ્ધનું આર્થિક પ્રભાવ અને અમેરિકાના આયાત શુલ્ક (Trump Tariff) જેવા પરિબળો આ મંદીના મુખ્ય કારણો ગણાઈ રહ્યા છે. વેપારીઓનું સ્પષ્ટ કહેવું છે કે બજારમાં વેચાણ ઘટ્યા બાદ ઉત્પાદન વધારવાથી સ્ટોક વધશે અને નુકસાન વધારે વધી જશે. તે કારણે તેઓ માત્ર મર્યાદિત અને નિયંત્રિત પ્રમાણમાં જ કામ આપે છે, જે કારીગરોનાં રોજીંદા આવક સ્ત્રોતને સીધી અસર કરે છે. જે કારીગરો અગાઉ ₹15,000થી ₹25,000 કમાતાં હતાં, તેઓ હવે માત્ર ₹10,000થી ₹12,000 સુધીની મર્યાદામાં આવી ગયા છે.
આ સ્થિતિમાં રત્ન કલાકારોને ઘરનું ભાડું, ઈએમઆઈ, બાળકોની ફી, બજાર ખર્ચ સહિત દૈનિક ખર્ચ ચલાવવા મુશ્કેલી પડી રહી છે. ઘણા કારીગરો દેવુ કરીને અથવા સગા-સંબંધીઓ પાસેથી ઉધાર લઈને ઘરકામ ચલાવી રહ્યા છે. ઘણા પરિવારોએ પોતાના બાળકોને ઓછા ખર્ચની શાળામાં ફેરવવાનું વિચારવું પડ્યું છે, તો કેટલાક કારીગરો વૈકલ્પિક રોજગાર જેવી કે મજૂરી, ખેતી અથવા નાના કામો તરફ વળવા લાગ્યા છે. નવસારીની શાંતાદેવી, જલાલપોર, મિથિલા નગરી જેવી હીરા ઘંટીઓ આ દિવસોમાં પૂરી રીતે નિષ્ક્રિય દેખાઈ રહી છે. જે મંદીનો જીવંત પુરાવો છે.
નવસારી જિલ્લા હીરા ઉદ્યોગ આ સમયે તેમના અસ્તિત્વની લડાઈ લડી રહ્યો છે, અને કારીગરો માટે દરેક દિવસ ચિંતાથી ભરેલો બની ગયો છે. ઉદ્યોગ, વેપારીઓ અને સરકાર બધાના ટેકાથી જ આ સિલ્વર-સિટીનો હીરાનો તેજ ફરી ઝળહળશે એવી કારીગરોની આશા છે.
હીરા ઉદ્યોગના પ્રતિનિધી રાજુ દેરાસરીયા જણાવે છે કે, “આ વર્ષે વેકેશન સામાન્ય સમય કરતાં લાંબું ચાલશે અને કારખાનાઓ શરૂ થવામાં વધુ સમય લાગી શકે છે. કામ શરૂ થશે ત્યારે પણ માત્ર 50% જેટલું કામ જ આપવામાં આવશે.” બીજી તરફ 30 વર્ષથી હીરા ઘંટીઓમાં કામ કરતા રત્ન કલાકાર રાજુ (લાઠી, અમરેલી)ની વેદના ગળે ઊતરે એવી છે: “અમે તો આશા અને રાહ પર બેઠા છીએ. બાળકોનું ભણતર, ઘરખર્ચ બધું જ મુશ્કેલ થતું જાય છે. એક મહિનો નહિ, કદાચ વધુ સમય લાગી શકે. પણ જીવવું તો જ પડશે.”