Health Care : શરીરમાં હોર્મોન્સ શારીરિક કાર્યોને નિયંત્રિત કરે છે, જેમ કે ચયાપચય, મૂડ, ઊંઘ, પ્રજનન સ્વાસ્થ્ય અને પાચન. જ્યારે આ હોર્મોન્સ સંતુલિત ન હોય ત્યારે ઉબકા અને ઉલટી સહિત વિવિધ શારીરિક સમસ્યાઓ ઊભી થાય છે. ડૉ. મનન ગુપ્તા (ચેરમેન અને હેડ, ઑબ્સ્ટેટ્રિક્સ એન્ડ ગાયનેકોલોજી વિભાગ, એલેન્ટિસ હેલ્થકેર, દિલ્હી) સમજાવે છે કે હોર્મોનલ અસંતુલન સીધા કે પરોક્ષ રીતે ઉલટીનું કારણ બની શકે છે, ખાસ કરીને સ્ત્રીઓમાં. આ સ્થિતિ ઘણીવાર માસિક સ્રાવ, ગર્ભાવસ્થા, થાઇરોઇડ સમસ્યાઓ અથવા મેનોપોઝ દરમિયાન જોવા મળે છે.
ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ઉલટી અને હોર્મોન્સ.
ગર્ભાવસ્થાના શરૂઆતના મહિનાઓમાં ઉલટી અને ઉબકાનું મુખ્ય કારણ hCG અને એસ્ટ્રોજન હોર્મોન્સમાં ઝડપી વધારો છે. ડૉ. ગુપ્તા સમજાવે છે કે “મોટાભાગની સ્ત્રીઓમાં સવારની માંદગી હોર્મોનલ ફેરફારોને કારણે થાય છે, જે ગર્ભાવસ્થાના પ્રથમ ત્રિમાસિક ગાળા દરમિયાન સામાન્ય છે.” જો કે, જો ઉલટી વધુ પડતી અથવા સતત બને છે, તો તે હાઇપરમેસિસ ગ્રેવિડેરમ નામની સ્થિતિ હોઈ શકે છે, જેને તબીબી સહાયની જરૂર છે.
થાઇરોઇડ હોર્મોન અસંતુલન.
થાઇરોઇડ ગ્રંથિ દ્વારા પ્રકાશિત T3 અને T4 હોર્મોન્સ શરીરના ચયાપચયને નિયંત્રિત કરે છે.
હાઇપરથાઇરોઇડિઝમ (ઓવરએક્ટિવ થાઇરોઇડ) દરમિયાન, શરીરનું ચયાપચય વધે છે, જેના કારણે ભૂખ ન લાગવી, પરસેવો ન આવવો અને ઉલટી થવી જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.
હાઇપોથાઇરોડિઝમ (અન્ડરએક્ટિવ થાઇરોઇડ) માં, પાચનતંત્ર ધીમું પડી જાય છે, જે ઉબકા અથવા પેટમાં અગવડતા લાવી શકે છે.
માસિક સ્રાવ અને હોર્મોનલ વધઘટ.
ઘણી સ્ત્રીઓને માસિક સ્રાવ પહેલાં અથવા દરમિયાન ઉબકા અથવા ઉલટીનો અનુભવ થાય છે. આ પ્રોસ્ટાગ્લાન્ડિન અને એસ્ટ્રોજનમાં વધઘટ સાથે જોડાયેલું છે. ડૉ. ગુપ્તા સમજાવે છે, “માસિક સ્રાવ દરમિયાન ઉત્પન્ન થતા પ્રોસ્ટાગ્લાન્ડિન હોર્મોન્સ ગર્ભાશયના સ્નાયુઓને સંકોચન કરે છે, જેના કારણે દુખાવો થાય છે અને ક્યારેક ઉબકા અથવા ઉલટી થાય છે.”
મેનોપોઝ અને અન્ય હોર્મોનલ ફેરફારો.
મેનોપોઝ દરમિયાન, એસ્ટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોનના સ્તરમાં ઘટાડો શરીરમાં અસંખ્ય ફેરફારોનું કારણ બને છે, જેમાં ગરમ ચમક, મૂડ સ્વિંગ અને ઉબકાનો સમાવેશ થાય છે.
ડૉક્ટરની સલાહ ક્યારે લેવી?
જો ઉલટી વારંવાર થતી હોય, ભૂખ ન લાગવી અથવા નબળાઇની લાગણી હોય, તો તેને અવગણશો નહીં.
ડૉ. મનન ગુપ્તા સલાહ આપે છે, “જો માસિક સ્રાવ અથવા ગર્ભાવસ્થા જેવા ચોક્કસ સમયે વારંવાર ઉલટી થતી હોય, તો તે હોર્મોનલ પરિબળો સાથે સંબંધિત હોઈ શકે છે. આવા કિસ્સાઓમાં, મૂળ કારણ નક્કી કરવા માટે રક્ત પરીક્ષણ અથવા હોર્મોન સ્તરની તપાસ જરૂરી છે.”
નિવારણ અને સંભાળના પગલાં.
1. સંતુલિત આહાર લો જેમાં પૂરતા પ્રમાણમાં પ્રોટીન અને ફાઇબરનો સમાવેશ થાય છે.
2. તમારા પાણી અને પ્રવાહીનું સેવન વધારો.
3. નિયમિત કસરત અને યોગ હોર્મોનલ સંતુલન જાળવી રાખે છે.
4. પર્યાપ્ત ઊંઘ લો અને તણાવ ઓછો કરવાનો પ્રયાસ કરો.
હોર્મોનલ અસંતુલન શરીરની ઘણી સિસ્ટમોને અસર કરે છે, અને ઉલટી આની નિશાની હોઈ શકે છે. આ સ્થિતિ, ખાસ કરીને સ્ત્રીઓમાં, હોર્મોનલ ફેરફારો સાથે ગાઢ રીતે જોડાયેલી છે. જો આ સમસ્યા વારંવાર થાય છે અથવા ગંભીર હોય છે, તો યોગ્ય નિદાન અને સારવાર માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.